ปฏิจจสมุปบาท โดยย่อ

กระบวนธรรมการเกิดขึ้นและดับไปแห่งทุกข์ โดยย่นย่อ

มีพุทธพจน์ตรัสเตือนไว้ว่า อย่าประมาทในปฏิจจสมุปบาทว่าเป็นของง่าย

        อาสวะกิเลส ได้แก่ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส คือ กิเลสที่หมักหมมนอนเนื่องทับถมอยู่ในจิตคือความทุกข์สุขต่างๆแต่อดีต หรือก็คือสัญญาเจือกิเลสที่เคยสั่งสมอบรมแต่นอนเนื่อง รอเวลาขึ้นมาซึมซ่านย้อมจิต เมื่อผุดขึ้นมา หรือนึกคิดขึ้น หรือมีสิ่งมากระทบกระตุ้นเร้า  จึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยร่วมกับ อวิชชา (ความไม่รู้เรื่องทุกข์)     จึงเป็นเหตุปัจจัยทำให้เกิด สังขาร คือสิ่งปรุงแต่ง(แฝงด้วยกิเลสจากอาสวะกิเลส)หรือสังขารกิเลสคือสังขารเดิมๆตามที่ได้เคยสั่งสม อบรม ประพฤติ ปฏิบัติมาแต่อดีตขึ้น ที่ไปปรุงแต่งจิตให้เกิดกรรมคือการกระทำต่างๆ แต่สังขารนี้ย่อมแฝงกิเลส ไว้ด้วยอำนาจของอาสวะกิเลสและอวิชชาอันเป็นเหตุปัจจัยที่ทำให้เป็นเหตุให้เกิดขึ้นมา เช่น การกระทำ ความคิดนึกต่างๆ ฯ. จึงย่อมแฝงครอบงำสังขารนี้อยู่ในที จึงเป็นสังขารกิเลสหรืออกุศลสังขาร       สังขารนี้จึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยปรุงแต่งจิต ให้เกิด วิญญาณ ที่ย่อมต้อง"รู้แจ้ง"ในสิ่งที่กระทบ ณ.ที่นี้ก็คือ สังขารกิเลสข้างต้นหรือธรรมารมณ์หรือความนึกคิดต่างๆที่ได้สั่งสมอบรมมาที่ได้ผุดระลึกขึ้นมา หรืออาจถูกกระตุ้นเร้าด้วยเหตุอันใดก็ดี  จึงเป็นเหตุปัจจัยกระตุ้นให้เกิดวิญญาณ คือกระตุ้นให้ระบบประสาท จึง"รู้"ในสังขารที่เกิดขึ้นนั้นนั่นเอง เป็นธรรมดาของชีวิต       วิญญาณนี้จึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด นาม-รูป รูป-นาม หมายถึงชีวิต แต่ ณ.ที่นี้เป็น นาม-รูป ที่มีความหมายถึงฝ่ายนามธรรม คือ เป็นการกล่าวถึงการทำหน้าที่การงาน จึงหมายถึงการเกิดเริ่มทำงานตามหน้าที่คือครบองค์ประกอบให้การเกิดทำงานของชีวิตหรือรูปนาม กล่าวคือขันธ์ทั้ง ๕ เกิดการเชื่อมสัมพันธ์กันด้วยวิญญาณ(ระบบประสาท)อีกด้วย       นาม-รูปจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด สฬายตนะ เป็นนามธรรมในการกล่าวถึงการทำงานของอายตนะภายในทั้ง ๖ อันมี ตา หู จมูก ลิ้น กาย ใจ เกิดการตื่นตัวหรือพร้อมเริ่มการทำงานตามหน้าที่ของตนนั่นเอง เนื่องสัมพันธ์กับสังขารที่เกิดขึ้น   ;   สฬายตนะจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยปรุงแต่งให้เกิด ผัสสะ การประจวบกันของปัจจัยทั้ง ๓ อันมี สังขาร สฬายตนะ และวิญญาณ (เช่น คิด+ใจ+วิญญาณ) ข้างต้นกล่าวคือครบองค์ของการเกิดการผัสสะ หรือการประจวบกันของปัจจัยทั้ง ๓ ครบองค์ของการตื่นตัวทำงานทำงานร่วมกัน       ผัสสะจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยปรุงแต่งให้เกิด เวทนา การเสวยอารมณ์หรือการเสวยความรู้สึกรับรู้ที่เกิดจากการรสสัมผัสของการกระทบกับสังขารนั้นๆ(ผัสสะ) จึงเกิดความรู้สึกจากรับรู้รสสัมผัส ที่ย่อมแฝงด้วยอาสวะ       เวทนาจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยปรุงแต่งให้เกิด ตัณหา ความทะยานอยากความปรารถนา คือสังขารขันธ์ อาการของจิตหรืออารมณ์ที่ประกอบด้วยความปรารถนา ความทะยานอยาก ความใคร่ อีกทั้งรวมถึง สังขารขันธ์ฝ่ายอกุศลต่างๆอีกด้วย เช่น โทสะ โมหะ โลภะ หดหู่ ฟุ้งซ่าน อีกทั้งนันทิความติดเพลิน ฯ.  เพราะทั้งอาสวะกิเลสและอวิชชาที่ครอบงำมาแต่แรก ล้วนเพื่อให้เป็นไปตามกิเลสคือความปรารถนาความต้องการของตน(กล่าวคือ เกิดสังขารขันธ์ชนิดอกุศลสังขาร อันคือตัณหา เพราะอาสวะที่แฝงครอบงำอยู่แต่เบื้องต้น จึงเกิดสังขารกิเลสขึ้นข้างต้น       ตัณหาจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด อุปาทาน ความยึดมั่นหมายมั่นด้วยอำนาจกิเลสตนตามสัญญาที่ได้สั่งสมอบรมไว้แต่อดีต คือตัณหาทำให้เกิดอุปาทาน หรือก็คืออกุศลสัญเจตนานั่นเอง  แต่เจตนา,ความคิดอ่านต่างๆให้เห็นเป็นไปตามกิเลสความความยึดถือหมายมั่นของตัวตนเป็นสำคัญ หรือ"อกุศลเจตนา"นั่นเอง       อุปาทานจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด ภพ สภาวะความตกลงปลงใจของจิต หรือสภาวะของจิต หรือภพจิตของชีวิต ณ.ขณะนั้นๆ (หรือก็คือมโนสังขาร-สภาพที่ปรุงแต่งการกระทำทางใจ ให้เกิดกรรม)       ภพจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด ชาติ การเกิด แต่หมายถึงการเกิดขึ้นของทุกข์ด้วยประการละฉะนี้ ดังเช่น โทสะ โลภะ โมหะ ฯ. จึงเกิดความคิด(กรรม)อันเป็นทุกข์จากอกุศลสังขารขันธ์(มโนกรรม)ในองค์ธรรมตัณหา จึงตกอยู่ในความครอบงำของอุปาทานจึงแรงกล้า  ตัณหาอันเป็นเพียง"อกุศลสังขารขันธ์"จึงแปรปรวนครอบงำด้วยอำนาจอุปาทานอีกครา จึงแปรปรวนไปเป็นอุปาทานขันธ์ คือ "สังขารูปาทานขันธ์คือสังขารขันธ์ที่อยู่ในอำนาจของอุปาทาน" อันเป็นทุกข์ด้วยอำนาจอุปาทาน จึงเป็นการเกิดขึ้น(ชาติ)ของทุกข์หรือการกระทำต่างๆที่เนื่องให้เป็นทุกข์ด้วยประการฉะนี้       ชาติจึงเป็นเหตุเป็นปัจจัยให้เกิด ชรา-มรณะ พรั่งพร้อมอีกทั้ง โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส(อาสวะกิเลส)    ชราคืออาการแปรปรวน การเปลี่ยนแปลง จึงหมายถึงการแปรปรวน เปลี่ยนแปลง การวนเวียนอยู่ในกองทุกข์ คือวนเวียนอยู่ในกองทุกข์นั้นๆคือวนเวียนอยู่ในความคิดหรือธรรมารมณ์ที่เกิดนั้นในชาติ อันเป็นสังขารูปาทานขันธ์ อารมณ์ต่างๆภายใต้อำนาจอุปาทาน จึงแรงกล้า   จึงวนเวียนเป็นวงจรอีกวงจรหนึ่งที่เกิดภายในองค์ธรรมชรา ที่ล้วนแต่เป็นอุปาทานขันธ์ ๕ อันเป็นทุกข์เพราะถูกครอบงำด้วยอุปาทานข้างต้นแล้ว เมื่อวนเวียนจึงจมอยู่ในกองทุกข์นั้นๆแสนยาวนาน  จนกว่าจะดับไปคือมรณะ คือการดับไปของกองทุกข์ที่เกิดขึ้นมานั้นๆในชั่วขณะหนึ่งๆ  แต่ยังมีผลพวงคือสัญญา การบันทึก เก็บจำ คือสัญญาจำได้ไปนอนเนื่องในเหล่าทั้งสุขและทุกข์ต่างๆที่เกิดขึ้นมานั้นเองโดยธรรมชาติของชีวิต ในสิ่งทที่ท่านเรียกว่าอาสวะกิเลส คือเก็บจำนอนเนื่องในเหล่า โสกะ(ความโศกเศร้า) ปริเทวะ(ความร่ำไรรำพัน ความคร่ำครวญ ความรำพันในสุขในทุกข์ ความบ่นเพ้อทั้งจากสุขและทุกข์) ทุกข์(ทุกข์กาย) โทมนัส(ทุกข์ใจ) อุปายาส(ความคับแค้นใจ ความสิ้นหวัง) ที่เก็บจำเป็นสัญญา  ที่สามารถผุดนึกผุดคิดขึ้นมาเองได้โดยธรรมชาติของชีวิต  หรือเมื่อมีสิ่งใดไปกระตุ้นเร้า  ซึ่งเมื่อร่วมด้วยอวิชชา(ความไม่รู้จริงในทุกข์) ย่อมทำให้วงจรของทุกข์หมุนหนุนเนื่องเป็นวงจรขึ้นอีก ต่อไปอีกไม่มีที่สิ้นสุด......การเกิดขึ้นของกองทุกข์จึงมีด้วยเหตุนี้ ไปตลอดกาลนาน

การตีความปฏิจจสมุปบาท

       ภาพแสดงลำดับการเกิดวงจรปฏิจจสมุปบาท แบบปฏิโลมหรือสมุทยวาร

      การเกิดขึ้นของกองทุกข์

แสดงวงจรปฏิจจสมุปบาท  และวงจรในองค์ธรรมชรา(สีแดง)ที่ทำงานเป็นวงจรอันเร่าร้อนด้วยอุปาทานขันธ์ ทั้ง ๒ วงจรที่ร่วมเนื่องสัมพันธ์กัน

ภาพขยาย กระบวนธรรมขององค์ธรรมชรา ที่หนุนเนื่องวนเวียนเป็นวงจรของความทุกข์อันเร่าร้อนเผาลนอีกวงจรหนึ่งภายในวงจรปฏิจจสมุปบาท

        ในองค์ธรรมชรา เกิดกระบวนธรรมการทำงานของขันธ์ทั้ง ๕ วนเวียนเป็นวงจรอุบาทว์ของทุกข์ ที่วนเวียนปรุงแต่งไม่หยุดหย่อนโดยไม่รู้ตัว ดังภาพที่แสดง จึงเป็นวงจรหมุนเวียนอยู่ตลอดเวลาด้วยแรงขับเคลื่อนของมโนกรรมหรือความคิดนึกต่างๆที่เกิดขึ้นจากสังขารขันธ์นั่นเอง และขันธ์ทั้ง ๕ ก็ล้วนเป็นอุปาทานขันธ์ที่ถูกครอบงำด้วยอุปาทานความยึดมั่นถือมั่นด้วยกิเลสตนอยู่แล้วจึงเป็นทุกข์หมุนเวียนอยู่ในวงจรอย่างยาวนานดังกล่าว จนกว่าจะดับไปด้วยจิตมีจิตอื่นยิ่งกว่า หรือด้วยสติรู้เท่าทันจึงหยุดกรรมได้  และก็เกิดใหม่ได้อีกด้วยผุดขึ้นมาเอง หรืออาจถูกกระตุ้นเร้าจากการผัสสะของอายตนะต่างๆ  บรรดาขันธ์ ๕ ที่เกิดในชราคือ รูปขันธ์ เวทนาขันธ์ สัญญาขันธ์ สังขารขันธ์ วิญญาณขันธ์ ล้วนแต่ถูกครอบงำแล้วด้วยอุปาทาน, ทุกขันธ์จึงมีชื่อเรียกเฉพาะว่า รูปูปาทานขันธ์  เวทนูปาทานขันธ์  สัญญูปาทานขันธ์  สังขารูปาทานขันธ์  วิญญาณูปาทานขันธ์ ตามลำดับ  ความทุกข์จึงเกิดได้ยาวนานจนกว่าจะสิ้นกรรม หรือมีสติรู้เท่าทัน เพราะย่อมสามารถผุดคิดผุดนึกหรือถูกกระตุ้นเร้าขึ้นมาอีกเมื่อใดก็ได้นั่นเอง

ขยายความรายละเอียดแต่ละองค์ธรรมของปฏิจจสมุปบาท

ปฏิจจสมุปบาท ปรมัตถธรรมบันลือโลก

 หัวข้อธรรม