สติปัฏฐาน ๔ คือการปฏิบัติแบบการมีสติ  คือการระลึกรู้เท่าทัน คือนึกขึ้นได้,จำขึ้นมาได้ อย่างชนิดรู้เท่า รู้ทัน ตามความเป็นจริงใน กาย เวทนา จิต หรือธรรม ทั้ง ๔,  ต้องปฏิบัติให้ได้คล่องแคล่วแม่นยำ ซึ่งสามารถปฏิบัติได้จริงๆเพราะเหมือนดั่งการระลึกรู้หรือการจำได้ใน"แม่สูตรคูณ" หรือการ"อ่าน" การ"เขียน"หนังสือ ตามดั่งที่ได้สั่งสมอบรมฝึกฝนปฏิบัติมาเสียจนเชี่ยวชาญชำนาญยิ่งโดยไม่รู้ตัวนั่นเอง ตั้งแต่เยาว์วัย จึงทำให้รู้เท่า รู้ทันแทบเสมอกัน หรือในชั่วขณะจิตเดียว จึงสัมฤทธิ์ผลยิ่ง เพราะจิตมีสติให้หยุดการปรุงแต่งให้เนื่องต่อไปอีกจนกล้าแข็งได้ดี,  ต้องให้สติรู้เท่าทันเยี่ยงนี้ จึงเกิดแล้วดับแทบในขณะจิตเดียว เหมือนการที่มีผู้ถามว่า ๒X๒ เท่ากับเท่าไร ก็สามารถระลึกรู้เท่าทันในทันใดว่า "= ๔",  เมื่อรู้เท่าทันแล้ว  ต้องไม่ถือมั่นใดๆด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็นคือปรุงแต่ง)ใดๆ อันเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดการสืบเนื่องเป็นอุปาทานทุกข์  ก็ด้วยรู้ความจริงยิ่ง(ปัญญา)ในปฏิจจสมุปบาทว่า ย่อมเป็นเหตุปัจจัยสืบเนื่องกันต่อๆไปจนเกิดอุปาทานทุกข์(อุปาทานขันธ์ ๕)

        สติ ระลึกรู้เท่าทันกายว่า เป็นที่ตั้งของสติ คือสติระลึกรู้กาย เช่น ลมหายใจ อิริยาบถ การเคลื่อนไหว จึงทำให้ละดำริ(ความคิด)พล่านต่างๆ(คิดปรุงแต่งไปเรื่อยเปื่อยอย่างขาดสติ)ลงไป ใจจึงสงบ,  อีกทั้งสติระลึกรู้ความจริงที่เป็นไปของกาย เช่น เกิดแต่จากธาตุ ๔ จึงเป็นสังขารอย่างหนึ่ง  จึงมีความไม่เที่ยง เป็นทุกข์ในที่สุด อีกทั้งเป็นอนัตตา จึงควบคุมบังคับมันให้เป็นไปตามปรารถนาไม่ได้ มันเป็นไปตามเหตุปัจจัยเช่นนี้เอง,  เป็นของปฏิกูลไม่สะอาด,  เป็นของไม่งาม เป็นซากศพในที่สุด เป็นคติธรรมดา ไม่ล่วงความเป็นอย่างนี้ไปได้  จึงเพียงไม่ยึดถือด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็น หรือการคิดนึกปรุงแต่งนั่นเอง) ด้วยการไม่เอา คือไม่เอาไปปรุงแต่งต่อด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็นคือปรุงแต่ง)ใดๆ  ละเสีย ปล่อยวาง หรือการอุเบกขาสัมโพชฌงค์นั่นเอง พูดง่ายๆก็คือ หยุดความอยาก หรือ ความไม่อยาก อีกทั้งความคิดความเห็นไปปรุงแต่งต่างๆนาๆเสีย

        สติ ระลึกรู้เท่าทันเวทนา เป็นสังขารที่เกิดจากการผัสสะต่างๆ จึงมีความรู้สึกจากการเสวยอารมณ์ ที่ย่อมเกิดขึ้นเป็นธรรมดา เป็นสุขเวทนา ทุกขเวทนา อทุกขมสุขเวทนา อย่างใดอย่างหนึ่งต้องเกิดขึ้น  อีกทั้งย่อมเป็นอนัตตาจึงบังคับบัญชาไม่ได้ เกิดอย่างนี้เอง  จึงมีหน้าที่ปฏิบัติเพียงไม่ยึดถือด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็น หรือการคิดปรุงแต่งนั่นเอง)ใดๆ  ด้วยมีสติคือสังขารขันธ์เกิดขึ้นแทนตัณหานั่นเอง,  จึงไม่เอา ละเสีย ปล่อยวางหรือหยุดเสียดื้อๆเท่านั้น หรือการอุบกขาสัมโพชฌงค์นั่นเอง กล่าวคือ แม้เวทนาเกิดขึ้นมีอยู่เพราะเป็นสภาวธรรมของชีวิต อีกทั้งเป็นอนัตตาจึงบังคับบัญขาไม่ได้ แต่เมือไม่เอา ไม่ยึดถือเสียจึงไม่ไปเป็นเหตุก่อคือเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดตัณหา จึงนับว่าดับไป

        สติ ระลึกรู้เท่าทันจิตหรือจิตสังขาร เป็นสังขารที่เกิดจากเวทนาเป็นเหตุ จึงเกิดสังขารขันธ์อาการของจิตต่างๆอีกทั้งความคิด(มโนกรรม)  เป็นอนัตตา  จึงพึงเกิดขึ้นเป็นธรรมดา  เพียงไม่ยึดถือด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็นคือปรุงแต่ง) ด้วยรู้ว่าเป็นอนัตตา จึงเกิดเป็นเช่นนี้เอง(ความคิด,ความเห็น หรือการคิดนึกปรุงแต่งนั่นเอง)ใดๆ  ด้วยการที่ต้องไม่ไปต่อล้อต่อเถียงกับจิตซึ่งเป็นการเปิดโอกาสให้จิตไปคิดนึกปรุงแต่ง(มโนกรรม)เยิ่นเย้อยืดยาวออกไปอีก ด้วยการไม่เอา ละเสีย ปล่อยวางหรือหยุดเสียดื้อๆ หรือการอุบกขาสัมโพชฌงค์นั่นเอง จิตสังขารหรือตัณหาเช่นความคิด โทสะ หดหู่ ฯ. จึงไม่ไปเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดอุปาทาน เสมือนหนึ่งว่าดับไป เพราะจิตสังขารเป็นสังขารอย่างหนึ่ง กล่าวคือแม้ตัณหานั้นได้เกิดขึ้นมาแล้วก็ตามที แต่ไม่เป็นเหตุปัจจัยให้เกิดอุปาทานอีกต่อไป (อันพึงยกเว้นในขณะธัมมวิจยะคือในการพิจารณา หรือการคิดเพื่อกิจอันพึงกระทำ เพราะเป็นการคิดโดยสติ ไม่ใช่คิดพล่านคือคิดเรื่อยเปื่อยไปโดยขาดสติ)

        จึงเป็นไปดังที่หลวงปู่ดลย์ อตุโล ได้กล่าวไว้ คือมีผู้เรียนถามท่านว่า ท่านยังมีโกรธอยู่ไหม(โกรธเป็นสังขารขันธ์อย่างหนึ่งฝ่ายอกุศล จัดอยู่ในพวกตัณหาเพราะเกิดจากความอยากหรือความไม่อยาก ไม่เป็นไปตามปรารถนา) จึงพึงมีเกิดขึ้นเป็นธรรมดา ไปบังคับให้เป็นไปตามปรารถนาไม่ได้นั่นเอง,  ท่านจึงตอบอย่างชัดแจ้งว่า "มี" แต่"ไม่เอา" คือแม้พึงเกิดขึ้นเป็นธรรมดา แต่เมื่อไม่เอา คือไม่เอาไปคืดปรุงแต่งต่อด้วยตัณหาหรือทิฏฐิ(ความคิด,ความเห็นคือปรุงแต่ง)ใดๆ หรือการอุเบกขาสัมโพชฌงค์เสียแล้ว  ก็ย่อมไม่อาจเป็นเหตุปัจจัยให้เกิดอุปาทาน ที่ทำให้เกิดอุปาทานขันธ์ ๕ หรืออุปาทานทุกข์ต่อไปได้ ตามหลักอิทัปปัจจยตานั่นเอง  จึงเป็นเพียงทุกข์ธรรมชาติของขันธ์ ๕  ไม่มีอุปาทาน ภพ ชาติ(การเกิดขึ้นของอุปาทานทุกข์) ชรา(การวนเวียนปรุงแต่งแปรปรวนอยู่ในกองทุกข์) ให้เกิดสิบเนื่องต่อไปได้

        สติ ระลึกรู้เท่าทันธรรม เป็นเครื่องอยู่(อาศัยของจิตไม่ให้คิดพล่าน) ทั้งเป็นเครื่องรู้ เครื่องระลึก เครื่องเตือนสติอยู่เนืองๆ เพื่อปัญญา

        สติปัฏฐาน ๔ เป็นการปฏิบัติสมาธิภาวนาอย่างหนึ่งเพื่อสติสัมปชัญญะ ดังแสดงอยู่ในสมาธิสูตร